Komisja Europejska podsumowuje działania państw członkowskich w dziedzinie energii oraz klimatu. Część 2 – sprawozdanie na temat funkcjonowania rynku EU ETS

24 października Komisja Europejska opublikowała sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej na 2023 r. Wraz z dokumentem zaprezentowane zostały również sprawozdania szczegółowo omawiające działania poszczególnych państw członkowskich UE, a także dokumenty odnoszące się m.in. do: działań w dziedzinie bioenergii, dotacji w sektorze energetycznym, postępów w zakresie renowacji budynków, funkcjonowania EU ETS, a także przystosowywania się do zmian klimatu.

W związku z opublikowaniem przez organ wykonawczy UE serii sprawozdań odnoszących się do działań zarówno instytucji unijnych, jak i państwa członkowskich UE, w poszczególnych odcinkach serii omówimy najważniejsze kwestie związane z ich treścią. W drugiej części cyklu, na warsztat bierzemy sprawozdanie na temat funkcjonowania rynku EU ETS w 2022 oraz pierwszej połowie 2023 r.

Komisja Europejska podsumowuje działania państw członkowskich w dziedzinie energii oraz klimatu. Część 1 – sprawozdanie na temat stanu unii energetycznej

System EU ETS

Celem przypomnienia: „System handlu uprawnieniami do emisji Unii Europejskiej (EU ETS) jest kamieniem węgielnym polityki klimatycznej, mającej na celu obniżenie emisji w opłacalny sposób. Zgodnie z zasadą „zanieczyszczający płaci” EU ETS ustala limit i cenę emisji dwutlenku węgla z sektorów energetycznego i przemysłowego, a także lotnictwa w Europie, które są odpowiedzialne za około 40% wszystkich emisji w UE. Wykorzystując siły rynkowe do określenia ceny EUA (uprawnień do emisji CO2), system tworzy w ten sposób zachętę do redukcji emisji. Z kolei ceny uprawnień określają wysokość środków generowanych przez cały system, które następnie mogą zostać wykorzystane na działania proklimatyczne i transformację energetyczną.

Od momentu uruchomienia w 2005 r., system EU ETS pomógł obniżyć emisje związane z wytwarzaniem energii elektrycznej i cieplnej oraz produkcją przemysłową o 37,3%, generując jednocześnie ponad 152 mld EUR przychodów z aukcji do podziału między państwa członkowskie. W przeważającej mierze państwa członkowskie wykorzystały te dochody do sfinansowania inwestycji w transformację energetyczną i dekarbonizację, a także inicjatyw społecznych wspierających zieloną transformację”.

EU ETS jest więc jednym z kluczowych instrumentów, który w perspektywie kolejnych lat będzie stanowił nie tylko o tempie redukcji i sukcesie w zakresie realizacji ambicji energetyczno-klimatycznych UE, ale również będzie miał kluczowe przełożenie na cenę energii elektrycznej i ciepła zarówno dla odbiorców indywidualnych, jak i hurtowych.

Sprawozdanie na temat funkcjonowania rynku EU ETS

Samo sprawozdanie, będące przedmiotem obecnej analizy zostało opublikowane tydzień po raporcie na temat stanu unii energetycznej, a jego zawartość bazuje na danych z rejestru Unii, dzienniku transakcji UE (EUTL) i sprawozdaniach przedłożonych przez państwa członkowskie na mocy art. 21 dyrektywy ETS.

Zakres EU ETS

„EU ETS obejmuje emisje z wytwarzania energii elektrycznej i ciepła, energochłonnego przemysłu i lotnictwa w Europie. W 2022 r. emisje te stanowiły 36% całkowitych emisji w UE - w tym z 8 640 elektrowni i ciepłowni oraz instalacji produkcyjnych, a także 390 operatorów statków powietrznych latających między portami lotniczymi w Europejskim Obszarze Gospodarczym (EOG) oraz Szwajcarii i Wielkiej Brytanii. Większość instalacji objętych EU ETS emituje mniej niż 50 000 ton ekwiwalentu dwutlenku węgla (CO2eq) rocznie (70,7%). Spośród nich 4 793 sklasyfikowano jako instalacje o niskim poziomie emisji. Większość pozostałych instalacji emituje od 50 000 do 500 000 ton ekwiwalentu CO2 rocznie (21,9% ogółu), a tylko część emituje ponad 500 000 ton ekwiwalentu CO2 rocznie (7,4% całości). Kraje objęte ETS poinformowały, że w 2022 r. zamknięto 219 instalacji, z czego 133 z powodu zmniejszenia mocy poniżej 20 megawatów mocy cieplnej”.

Limity emisji

„Limit w systemie EU ETS określa maksymalną bezwzględną wielkość emisji, jaką podmioty regulowane mogą emitować w danej fazie. Odpowiada to liczbie uprawnień wydanych na ten okres. Limit zmniejsza się co roku, aby zapewnić, że UE osiągnie swój nadrzędny cel redukcji emisji. Daje to również podmiotom regulowanym pewność co do spodziewanego niedoboru uprawnień. Oddzielne obliczenia limitów mają zastosowanie do emisji z instalacji i operatorów statków powietrznych. W 2022 r. limit emisji z instalacji wynosił 1 528 579 492 uprawnień. Dla lotnictwa, w 2022 r. wydano 27 268 379 uprawnień. W latach 2021-2023 limit zmniejszał się w tempie 2,2% rocznie. W przypadku obliczania limitu dla instalacji odpowiada to 43 003 515 uprawnieniom rocznie”.

System aukcji uprawnień

„Aukcje są główną metodą dystrybucji uprawnień w EU ETS, stanowiąc do 57% limitu. Łącznie w 2022 r. przeprowadzono 222 aukcje, z których dwie zostały anulowane. Najwyższa cena na aukcji w 2022 r., wynosząca 97,51 euro, została osiągnięta 8 lutego. Najniższą cenę wynoszącą 57,91 EUR odnotowano 7 marca 2022 r. w okresie zwiększonej zmienności rynku spowodowanej zmienności rynku wywołanej inwazją Rosji na Ukrainę na pełną skalę. Średnia cena osiągnęła 80,18 EUR w 2022 roku. Zakres cen był węższy w pierwszej połowie 2023 r., między 75,04 EUR (17 stycznia) i 96,33 EUR (28 lutego)”.

Darmowa alokacja

„Podczas gdy system aukcyjny jest podstawową metodą dystrybucji uprawnień w EU ETS, znaczny wolumen uprawnień jest przydzielany podmiotom regulowanym bezpłatnie (darmowa alokacja) w celu przeciwdziałania ryzyku ucieczki emisji. Początkowo bezpłatna alokacja na lata 2021-2025 została ustalona na poziomie 2 791 mln uprawnień dla 7 430 instalacji. Przy szacowanej cenie emisji dwutlenku węgla na poziomie 85 EUR/t CO2eq, wartość tego przydziału wyniosłaby około 47 mld EUR rocznie w tym okresie. Do połowy 2023 r. Komisja przyjęła osiem decyzji w celu dostosowania wolumenów bezpłatnych przydziałów, co doprowadziło do zmniejszenia o 90,4 mln uprawnień. W niektórych sektorach ETS (cement, aluminium, nawozy, wodór, żelazo i stal), bezpłatne przydziały będą stopniowo zastępowane mechanizmem dostosowywania cen na granicach z uwzględnieniem emisji dwutlenku węgla (CBAM) od 2026 r.”.

Dochody ze sprzedaży uprawnień:

„Dochody ze sprzedaży uprawnień na aukcjach w ramach EU ETS trafiają głównie do budżetów państw członkowskich. Ponadto część uprawnień jest sprzedawana na aukcjach i finansuje Fundusz Innowacji i Fundusz Modernizacji. W 2022 r. EU ETS wygenerował łącznie 38,8 mld EUR przychodów z aukcji, czyli o 7,7 mld EUR więcej niż w 2021 r. Z tej kwoty 29,7 mld EUR zostało rozdzielone bezpośrednio między państwa członkowskie. Państwa członkowskie poinformowały, że wydały średnio 76% tych dochodów na projekty związane z klimatem i energią. Około 25% dochodów państw członkowskich przeznacza się na konkretne działania w dziedzinie klimatu i energii, 27% trafia do specjalnych funduszy środowiskowych, a 48% trafia do budżetów krajowych”.

Fundusz Modernizacyjny

„Łączne wypłaty z Funduszu Modernizacyjnego od stycznia 2021 r. wyniosły około 7,5 mld EUR, z czego skorzystały wszystkie kwalifikujące się państwa członkowskie. W tabeli 5 przedstawiono kwoty wypłacone w podziale na państwa członkowskie. W czerwcu 2023 r. Komisja przyjęła piątą decyzję o wypłacie środków w ramach funduszu modernizacyjnego. Na tej podstawie EBI dokonał płatności na łączną kwotę 2,4 mld EUR na rzecz siedmiu państw członkowskich będących beneficjentami w celu sfinansowania 31 wniosków inwestycyjnych”.

Środki z KPO i sprzedaży CO2 kluczowe dla dalszego mrożenia cen energii. Polsce grozi 70 proc. podwyżka cen energii dla konsumentów

Redukcja emisji

„W 2022 r. całkowite emisje w EU ETS wyniosły 1 362,1 mln ton ekwiwalentu CO2 (spadek z 1 364,9 mln ton ekwiwalentu CO2 w 2021 r.). Emisje z instalacji wyniosły 1 313 mln ton ekwiwalentu CO2, czyli o 1,8% mniej niż w 2021 roku. Redukcja emisji wynikała głównie z instalacji przemysłowych (-6,5% w 2022 r.). Emisje z wytwarzania energii elektrycznej i ciepła wzrosły drugi rok z rzędu (+2,4% w 2022 r.). Wynikało to głównie z kryzysu energetycznego w Europie i związanego z nim większego wykorzystania paliw kopalnych do produkcji energii elektrycznej. Emisje z instalacji przemysłowych spadły o 6,5% w 2022 roku w porównaniu do 2021 roku. Znaczące spadki można było zaobserwować w produkcji cementu, stali, chemikaliów, wapna oraz amoniaku”.

W podsumowaniu raportu Komisja Europejska jasno stwierdza, że: „Pomimo zakłóceń spowodowanych kryzysem energetycznym w sektorach objętych ETS, system nadal funkcjonował sprawnie. Emisje z instalacji utrzymały tendencję spadkową w porównaniu z poziomem sprzed pandemii w 2019 r. Silny sygnał cenowy dotyczący emisji CO2 w 2022 r. doprowadził do wyższych przychodów z aukcji EU ETS - prawie 39 mld EUR. Dochody te zostały przekazane głównie państwom członkowskim, które w dużej mierze wykorzystały je do działania na rzecz klimatu i energii, w tym środki mające na celu zaradzenie skutkom kryzysu energetycznego oraz pomoc ludziom i przedsiębiorstwom. Ponadto wypłaty z Funduszu Modernizacyjnego pomogły przyspieszyć modernizację sektora energetycznego we wszystkich państwach członkowskich będących beneficjentami, a Fundusz Innowacji przeznaczył znaczne środki na transformację energetyki i przemysłu”.

Co więcej: „EU ETS pozostaje kluczowym narzędziem zielonej transformacji. Oprócz ustalania cen emisji dwutlenku węgla, w perspektywie krótkoterminowej pomoże sfinansować środki w ramach planu REPowerEU, aby zwiększyć oszczędności energii, zdywersyfikować dostawy energii i przyspieszyć wdrażanie OZE. Wraz z ETS, system został wzmocniony, aby stworzyć zachęty do daleko idącej, długoterminowej dekarbonizacji i obniżenia emisji. Wraz z rozszerzeniem zakresu EU ETS rozszerzony na sektor morski od 2024 r. i ETS 2 dla budynków, transportu drogowego i przemysłu o małej w 2027 r., ceny emisji dwutlenku węgla obejmą trzy czwarte gospodarki UE”.