Alert europejski: Cyrkularna rewolucja - pierwszy unijny akt prawny o GOZ

Unia Europejska przygotowuje pierwszy specjalny akt prawny dotyczący gospodarki o obiegu zamkniętym. Celem inicjatywy jest ujednolicenie przepisów w państwach członkowskich, zwiększenie podaży i popytu na surowce wtórne oraz usunięcie barier utrudniających rozwój GOZ. Nowe regulacje mają nie tylko wzmocnić konkurencyjność unijnego przemysłu , ale też zmniejszyć zależność od surowców z importu i przybliżyć UE do neutralności klimatycznej w 2050 r.

SUBSKRYUJ NASZ NEWSLETTER LEGISLACYJNY 

Unijna gospodarka zbyt mało cyrkularna:

Jak informuje Komisja Europejska: „UE jest uzależniona od importu wielu surowców, w tym surowców krytycznych, jej zasobooszczędność jest niewystarczająca, a ekologiczne efekty zewnętrzne gospodarki linearnej nie są internalizowane. […] Postępy w dążeniu do gospodarki o obiegu zamkniętym są jednak zbyt powolne, a wskaźnik powtórnego wykorzystania materiałów w gospodarce UE utrzymuje się zasadniczo na stałym poziomie w ciągu ostatnich 15 lat (z 10,7 % w 2010 r. do 11,8 % w 2023 r.). Podaż surowców wtórnych i popyt na nie są niewystarczające lub niezrównoważone zarówno pod względem ilości, jak i jakości. Wspomniany niski poziom wykorzystania surowców wtórnych ma przyczyny zarówno regulacyjne, jak i ekonomiczne: cena surowców wtórnych jest często wyższa, natomiast ich jakość jest często słabsza”.

Efektem opisanej przez unijną władzę wykonawczą sytuacji jest niewydajność rynku, spowodowana – w ich opinii – niedoskonałością regulacyjną. Mowa m.in. kwestii niejednorodności prawa w poszczególnych państwach członkowskich UE, a przez to trudności z osiągnięciem przez przedsiębiorstwa korzyści skali. Aby więc poprawić obecne warunki rynkowe, a także w pełni wykorzystać korzyści płynące z GOZ, Komisja Europejska planuje opracowanie i wdrożenie specjalnego aktu ws. GOZ.

Na ratunek kolejny akt:

Nowy akt, będący obecnie przedmiotem prac struktur Komisji Europejskiej, co do zasady ma upraszczać i harmonizować przepisy na poziomie całej UE. Efektem ma być usunięcie barier na jednolitym rynku w odniesieniu do odpadów, surowców wtórnych i produktów oraz w celu wsparcia uzasadnienia biznesowego gospodarki o obiegu zamkniętym w UE.

Jak podkreśla organ wykonawczy UE: „Bez podejścia na szczeblu UE obieg zamknięty nie będzie w stanie osiągnąć skali niezbędnej do konkurowania i osiągnięcia opłacalności ekonomicznej. Problem ten bywa nawet pogłębiany przez państwa członkowskie i władze szczebla niższego niż krajowy wskutek niejednorodnych interpretacji i wdrażania obowiązujących przepisów. […] Brak działań na szczeblu UE doprowadziłby w dużej mierze do utrzymania status quo, co zagroziłoby unijnemu przemysłowi recyklingu, a tym samym zwiększyłoby zależność od producentów spoza UE w kontekście realizacji unijnych celów w zakresie ekologii, cyfryzacji, obrony i bezpieczeństwa gospodarczego”.

Ścieżka legislacyjna:

2 etapy konsultacji publicznych – etap służący zebraniu wstępnych opinii, a także specjalny kwestionariusz –zostały uruchomione 1 sierpnia. W obu przypadkach przedsiębiorcy, NGO’sy, instytucje oraz osoby zainteresowane będą mogły zabrać głos do 6 listopada br. W toku konsultacji Komisja Europejska planuje również przeprowadzenie ukierunkowanych warsztatów uwzględniających w szczególności przedstawicieli sektora MŚP.

Za przeprowadzenie procesu konsultacyjnego oraz analizę zgłoszonych stanowisk odpowiadają 2 dyrekcje generalne – Dyrekcja Generalna ds. Środowiska (DG ENV) wraz z Departamentem ds. Konkurencyjnej Gospodarki o Obiegu Zamkniętym oraz Czystej Polityki Przemysłowej (ENV.B) oraz Wydziałem ds. GOZ (ENV.B.3), a także Dyrekcja Generalna ds. Rynku Wewnętrznego, Przemysłu, Przedsiębiorczości i MŚP (DG GROW) wraz Departamentem ds. Dekarbonizacji, Mobilności i Surowców (GROW.B). Wyniki konsultacji posłużą Komisji Europejskiej do przygotowania pierwszego unijnego aktu dotyczącego GOZ, który powinien ujrzeć zostać opublikowany w IV kwartale 2026 r.

Co z tego wynika?

Głównym celem projektowanego aktu w obszarze GOZ będzie zwiększenie cyrkularności całej unijnej gospodarki. Z założenia, aby osiągnąć ww. cel, niezbędne będzie „stworzenie wystarczającej podaży surowców wtórnych i popytu na nie (w tym surowce krytyczne) oraz prawdziwego jednolitego rynku odpadów i surowców wtórnych”.

Jak informuje organ wykonawczy UE środki przewidziane w nowym akcie będą opierały się na 2-óch kluczowych filarach:

•    „rozwiązaniu problemu e-odpadów (sprzęt elektroniczny i elektryczny), które są najszybciej rosnącym – na poziomie 2 % rocznie – strumieniem odpadów, z czego mniej niż 40 % jest poddawane recyklingowi. Celem będzie zapewnienie skutecznego zbierania tych odpadów i ich recykling oraz generowanie popytu na rynku na zawarte w nich wtórne surowce krytyczne”.
•    "potencjalnym połączeniu interwencji mających na celu wspieranie jednolitego rynku odpadów, surowców wtórnych i ich wykorzystania w produktach - może to obejmować m.in. reformę kryteriów zniesienia statusu odpadu; uproszczenie, cyfryzację i rozszerzenie systemów rozszerzonej odpowiedzialności producenta oraz ustanowienie obowiązkowych, ukierunkowanych, skutecznych i możliwych do wdrożenia kryteriów dotyczących zamówień publicznych na towary, usługi i roboty budowlane zgodne z obiegiem zamkniętym, w celu pobudzenia popytu w UE”.

Długofalowym skutkiem działań KE ma być ekologizacja łańcuchów dostaw, przyczynienie się do bezpieczeństwa gospodarczego, wsparcie unijnych wysiłków związanych z osiągnięciem neutralności klimatycznej do 2050 r., a także tworzeniu bardziej trwałych produktów o mniejszym śladzie środowiskowym.