Alert europejski: „Sprawiedliwa odporność”, czyli nowa inicjatywa na rzecz odporności na zmianę klimatu

W obliczu rosnącego zagrożenia zmianami klimatycznymi, UE podejmuje kroki w celu zwiększenia swojej odporności na kryzys ekologiczny. Nowa inicjatywa będzie miała na celu stworzenie kompleksowego podejścia w zakresie adaptacji do zmieniającego się klimatu. W jej ramach przełamanie kluczowych barier – od finansowych po regulacyjne – oraz opracowanie zintegrowanych strategii, które pozwolą na lepszą ochronę gospodarki, społeczeństwa i środowiska.

SUBSKRYBUJ NASZ NEWSLETTER LEGISLACYJNY

Ocena ryzyka klimatycznego UE

W pierwszej europejskiej ocenie ryzyka klimatycznego (EUCRA), opublikowanej w marcu 2024 r. zidentyfikowanych zostało 36 rodzajów ryzyka, które stanowią zagrożenie dla bezpieczeństwa energetycznego i żywnościowego Europy, ekosystemów, infrastruktury, zasobów wodnych, stabilności finansowej i zdrowia ludzi. Jednym z kluczowych wniosków płynących z ww. oceny było wskazanie, że „Europa nie jest w wystarczającym stopniu przygotowana, a poziom niektórych zagrożeń już jest krytyczny”.

Jak podkreśla organ wykonawczy UE: „zagrożenia klimatyczne wpływają na wiele obszarów polityki, które wchodzą w zakres kompetencji dzielonych lub wyłącznych kompetencji UE. W rezultacie ryzyko klimatyczne zagraża głównym obowiązkom i celom UE, takim jak bezpieczeństwo, sprawiedliwość społeczna, ochrona socjalna, spójność gospodarcza i terytorialna, zdrowie publiczne, bezpieczeństwo żywnościowe, funkcjonujący rynek wewnętrzny i ochrona środowiska”. Z tego właśnie względu podjęta została decyzja związana z podjęciem działań w kierunku kompleksowej poprawy odporności całej Wspólnoty.

Polityczna interwencja w celu pokonania barier

Celem lepszego przygotowania się na obecne oraz przyszłe ryzyka związane ze zmianami klimatycznymi określono zestaw barier, do pokonania których niezbędna „polityczna interwencja”. Wśród nich wymieniono:

•    bariery behawioralne (np. błędy poznawcze, podejście krótkowzroczne, świadomość ryzyka i jego postrzeganie, negowanie zmian klimatu i przekazywanie informacji wprowadzających w błąd);
•    bariery finansowe i niedoskonałości rynku (np. brak finansowania, sygnały cenowe, które nie odzwierciedlają rzeczywistych kosztów społecznych rosnącego ryzyka klimatycznego, rozdział zachęt, pokusa nadużycia i niewłaściwa działalność rynkowa);
•    bariery instytucjonalne (np. słabe zarządzanie, niespójna lub nieodpowiednia polityka, dynamika władzy, aktualny interes prawny, słabsze grupy, których opinie nie są wystarczająco brane pod uwagę, krótkie cykle wyborcze, efekt silosu w organizacjach i rozproszenie odpowiedzialności);
•    bariery regulacyjne (np. nieodpowiednie lub sprzeczne uregulowania, przepisy, wymóg prawny, który dotyczy postępów w zakresie odporności i przystosowania się do zmiany klimatu, nie jest uzupełniony przepisami ułatwiającymi jego wdrożenie, nieodpowiednie przepisy dotyczące ujawniania ryzyka);
•    bariery związane z wiedzą i bariery informacyjne (np. ograniczone zrozumienie skutków zmiany klimatu, podatności na zagrożenia i wariantów przystosowania się do zmiany klimatu, ograniczony dostęp do danych na temat obecnych skutków, algorytmy mediów społecznościowych).

Wspomniana wcześniej polityczna interwencja powoli zaczyna nabierać kształtów, choć na jej efekty – w postaci środków ustawodawczych i nie ustawodawczych – przyjdzie nam jeszcze chwilę poczekać.

Ścieżka legislacyjna:

Wstępne konsultacje publiczne służące zebraniu uwag dot. obszarów, na które Komisja Europejska powinna szczególnie zwrócić uwagę, zostały uruchomione 24 lipca br. Następnie – już w IV kwartale br. – planowane jest uruchomienie szczegółowego kwestionariusza. Całość prac ma się zakończyć pod koniec 2026 r. publikacją właściwego wniosku legislacyjnego.

Za przeprowadzenie procesu konsultacyjnego oraz analizę zgłoszonych uwag odpowiada Dyrekcja Generalna ds. Działań w dziedzinie klimatu (DG CLIMA) wraz z Departamentem ds. Odporności klimatycznej i zarządzania informacją (CLIMA.E) oraz Wydziałem ds. Gotowości i przystosowania (CLIMA.E.1).

Co z tego wynika?

Coraz częstsze niekorzystne zjawiska klimatyczne przysparzają UE nie tylko problemów, ale przede wszystkim oznaczają straty i koszty zarówno dla gospodarki, jak i społeczeństwa. Dla Unii Europejskiej oznacza to utratę potencjału, jaki niesie ze sobą odporność na te zmiany, co w konsekwencji utrudni realizację jej kluczowych celów. Aby temu zapobiec, głównym celem proponowanej inicjatywy jest więc opracowanie bardziej ambitnego, zintegrowanego i spójnego podejścia do przeciwdziałania zmianom klimatycznym, które obejmie nie tylko poszczególne państwa członkowskie, ale całą Unię. Zaproponowane zostaną również uproszczenia, takie jak zmniejszenie obowiązków administracyjnych związanych z monitorowaniem postępów w adaptacji do zmiany klimatu.

W ramach inicjatywy rozważone będą różne podejścia, w tym te o charakterze ustawodawczym i nieustawodawczym, z oceną ich zalet i wad. Jednym z głównych celów jest zapewnienie, że inwestycje będą odporne na zmiany klimatyczne, które mogą pojawić się w trakcie ich funkcjonowania, co oznacza wprowadzenie zasady odporności już na etapie projektowania. Nowa inicjatywa ma również na celu optymalizację wykorzystania dostępnych środków finansowych i uproszczenie istniejących zobowiązań prawnych, takich jak przepisy dotyczące prawa klimatycznego i zarządzania unią energetyczną. Ponadto, Komisja Europejska stawia na wzmocnienie odporności sektorów gospodarki na zmiany klimatyczne oraz na tworzenie nowych możliwości dla innowacyjnych projektów i rynków związanych z klimatem.