Masz biznes na bakier z ekologią? Będziesz płacić – zadba o to Komisja Europejska

12 maja br. Komisja Europejska uruchomiła właściwe konsultacje publiczne (kwestionariusz) dot. oceny adekwatności stosowania zasady „zanieczyszczający płaci” w kontekście środowiska. Na bazie odpowiedzi uzyskanych podczas konsultacji przygotowane zostaną zalecenia mające na celu poprawę egzekwowania przepisów w tym obszarze.

Obszar legislacyjny

Jak wskazuje Komisja Europejska: „Zanieczyszczenie powoduje wielkie koszty społeczne, a kwestie środowiskowe, takie jak zmiana klimatu, zanieczyszczenie powietrza i odpady, stanowią główne powody do obaw dla obywateli UE. Zgodnie z zasadą […] zanieczyszczający muszą płacić za powodowane przez siebie zanieczyszczenia. Stosowanie tej zasady stanowi zachętę do unikania szkód dla środowiska u źródła i pozwala pociągać zanieczyszczających do odpowiedzialności. Stawką jest zatem efektywność środowiskowa, efektywność gospodarcza i sprawiedliwa transformacja, która minimalizuje nierówności społeczne wynikające z oddziaływania na środowisko i polityki na rzecz środowiska oraz w ramach której środki ochrony środowiska są wdrażane w sposób sprawiedliwy społecznie i sprzyjający włączeniu społecznemu”.

Obecne działania Komisji Europejskiej dotyczą więc analizy adekwatności oraz kontroli przestrzegania przez państwa członkowskie UE zasady „zanieczyszczający płaci” we właściwych obszarach polityki związanych m.in. ze środowiskiem. Zasada to stanowi jeden z fundamentów unijnej polityki w zakresie środowiska (art. 191 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej).

Alert europejski: Parlament Europejski zajmie się aktem w sprawie przemysłu neutralnego emisyjnie

Ścieżka legislacyjna

Prowadzone działania są „pokłosiem” prac Europejskiego Trybunału Obrachunkowego, który zwrócił uwagę, że zasada ta: „jest w różnym stopniu odzwierciedlona i stosowana w polityce UE w dziedzinie środowiska, w związku z czym jej zakres i stosowanie są niepełne”. Inicjatywa w tym zakresie wynika zaś bezpośrednio z zaprezentowanego w maju 2021 roku „Planu na rzecz eliminacji zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby”, który określił kilka szczegółowych celów środowiskowych takich jak np.:

- poprawa jakości powietrza w celu zmniejszenia liczby przedwczesnych zgonów spowodowanych zanieczyszczeniem powietrza o 55 proc.,

- znaczne ograniczenie wytwarzania odpadów i redukcja o 50% odpadów komunalnych,

- poprawa jakości gleby poprzez ograniczenie strat składników odżywczych i stosowania pestycydów chemicznych o 50%.

Wstępne konsultacje (pre-konsultacje) na poziomie Komisji Europejskiej prowadzone były na przełomie listopada i grudnia ubiegłego roku. 12 maja br. uruchomione zostały zaś właściwe konsultacje (kwestionariusz), którego zadaniem jest zebranie danych (oraz dowodów) niezbędnych do przeprowadzenia odpowiedniej analizy oraz przygotowania nowych zaleceń. Obecne konsultacje publiczne będą trwały przez okres 12 tygodni – do 4 sierpnia br.

Za inicjatywę oraz konsultacje odpowiedzialna jest Dyrekcja Generalna ds. Środowiska (DG ENV), a szczegółowe prace prowadzone są na etapie Działu ds. strategii, cyfryzacji, lepszego stanowienia prawa i analizy ekonomicznej (ENV.01). Po zakończeniu konsultacji, na przełomie III i IV kwartału br. zorganizowane zostaną warsztaty, które będą swoistym podsumowaniem wniosków z przeprowadzonej analizy. Finalny dokument, pod postacią zaleceń Komisji Europejskiej ma zostać ogłoszony na początku 2024 roku.

Co z tego wynika?

W ramach działań Komisji Europejskiej oceniane będą m.in. następujące obszary:

Skuteczność: Na ile skutecznie zasada przyczynia się do rzeczywistej poprawy stanu środowiska?

Efektywność: Na ile zasada jest sprawiedliwa i spójna ze sprawiedliwą transformacją, np. jak wpływa na różne grupy zainteresowanych stron, w tym grupy szczególnie wrażliwe?

Adekwatność: Na ile zasada spełnia potrzeby UE określone w „Zielonym Ładzie”?

Spójność: Na ile konsekwentne i spójne jest stosowanie zasady w UE we wszystkich obszarach polityki, które mają wpływ na ochronę środowiska i poprawę jego jakości?

Unijna wartość dodana: Czy obecne kompetencje krajowe i unijne oraz traktatowe podstawy prawne sprzyjają stosowaniu tej zasady w polityce ochrony środowiska?

W kontekście całej inicjatywy należy pamiętać, że zalecenia wydawane przez Komisję nie mają wiążącej mocy prawnej. Jednakże, nakładając prezentację zaleceń na czas trwania kadencji organu wykonawczego UE można spodziewać się, że element środowiskowy, oraz w/w zasada będą jedną z osi sztandarowego planu nowej Komisji Europejskiej, rozpoczynającej kadencję na przełomie 2024/25 roku.

Opracował Michał Partyka: ekspert w zakresie polityki energetyczno-klimatycznej oraz doradca strategiczny sektora energetycznego, ciepłowniczego oraz przemysłowego. Absolwent trzech kierunków studiów związanych z: bezpieczeństwem narodowym, zarządzaniem strategicznym oraz energetyką (SGH). Obecnie uczestnik studiów MBA na INE PAN.