O stopach, czyli zamykanie pozycji

Większość materiałów opisujących Analizę Techniczną w głównej mierze zajmuje się sposobami otwierania pozycji. Aby ocenić zajętą pozycję musimy wiedzieć jak ją zamknąć. Dopiero wtedy możemy oceniać taką transakcję. Bardzo często przy otwieraniu pozycji inwestor jest rozczarowany, że rynek nie ruszył w „odpowiednim kierunku”. Bywa, że po czasie odczuwamy niezadowolenie ze sposobu zamknięcia pozycji. Bo można było zrobić to lepiej. Nie ma złotego sposobu na otwieranie pozycji. Nie ma też idealnego rozwiązania na zamykanie. Spróbuję zrobić przegląd sposobów zamykania pozycji tak, aby czytelnik mógł dobrać zamykanie według swoich preferencji do otwierania, jako nierozerwalne dwie strony tego samego medalu, jakim jest handel na giełdzie.

Na początek skatalogujmy sposoby zamykania pozycji stopem: (za Amibrokerem)

• ruin stop
• n-bar stop
• profit target (take profit)
• max. loss
• trailing

Przy omawianiu każdego z rodzajów stopa zajmiemy się dodatkowo cenami, po jakich te stopy powinny być realizowane oraz towarzyszącymi im poślizgami. Teraz jednak parę słów ogólnie o cenach transakcji, poślizgach (slippage) i zleceniach. Cena zawarcia transakcji jest w zależności od rodzaju zlecenia na ogół nieznana przed realizacją zlecenia. Dla zleceń typu limit inwestor jest w komfortowej sytuacji (jeżeli kiedykolwiek możemy mówić o komforcie), bo jeżeli rynek dojdzie do poziomu, na którym ustawiliśmy zlecenie limit, to transakcja zostanie zawarta po cenie nie gorszej niż zakładaliśmy, a może się też zdążyć, że po lepszej. Nie będzie problemu poślizgu ceny transakcji również dla zleceń składanych PCRO (Po cenie rynkowej otwarcia) i PCO (Po cenie otwarcia), ponieważ rynek ustali cenę transakcji. Jednak zlecenia PCRO i PCO na GPW można składać jedynie w czasie, kiedy rynek nie jest w fazie notowań ciągłych. Na giełdzie w USA są rodzaje zleceń, które umożliwiają składanie takich zleceń w dowolnym czasie. Najtrudniejsze do oszacowania cen transakcji są zlecenia stop (z limitem aktywacji). Tu cena zawarcia transakcji może znacząco odbiegać od oczekiwanej, ponieważ nie znamy dynamiki rynku, kiedy uaktywni się nasze zlecenie. Grozi nam, że zlecenie w ogóle nie zostanie zrealizowane (stop limit) albo zostanie zrealizowane po cenie znacznie odbiegającej od ceny aktywacji (stop loss- limit aktywacji PKC). Przy omawianiu każdego rodzaju zamykania pozycji przedstawię moje doświadczenia związane ze sposobem składania zleceń. Teraz zajmijmy się po kolei sposobami zamykania pozycji.

Ruin stop

Jest to stop, który chcemy wypchnąć ze świadomości, jednak przy wszelkich ocenach i testach powinien być bezwzględnie uwzględniany. Jest to stop wszystkich stopów, czyli bankructwo eliminujące nas z gry. Szczególnym przypadkiem tego stopa jest wezwanie do uzupełnienia depozytu. W Amibrokerze ten mechanizm jest zaszyty na stałe i oznacza on utratę 99, 96% kapitału(Można go wyłączyć programowo jednak jest to najwyższa forma oszukiwania samego siebie). Jeśli w testach dojdziemy tego poziomu Equity system już nie zawrze żadnej transakcji, choćby od tego czasu miały przynieść krociowe zyski. Tak działa ruin stop. Czyści portfel do braku depozytu na otwarcie pozycji.

N-bar stop (stop po n okresach)

Stop, który zamyka pozycję po n okresach od otwarcia. Ten rodzaj stopów jest używany w systemach gry, które opierają się na obserwacji, że kurs waloru wykonuje ruch i w większości przypadków ten ruch trwa np. 3 dni. Z reguły zamknięcia pozycji dokonujemy na zamknięcie okresu, a więc precyzyjnie możemy ustalić cenę, po jakiej transakcja zostanie dokonana (Close lub Open następnego okresu). W tym przypadku ustalić oznacza, że w testach historycznych wiemy, jaka ona by była, a nie przewidzieć. Przy rynkach płynnych transakcje na otwarciu i zamknięciu mają dużą szanse realizacji. N-bar stop ma też dodatkowe zastosowanie. Używam go, jako dodatkowego wentyla bezpieczeństwa, jeżeli rynek po zajęciu pozycji nie idzie w moim kierunku przez n okresów to przy pomocy tego stopa zamykam pozycję. Jestem niecierpliwy i nie koniecznie chcę czekać w konsolidacji czy rynek wykona mi przychylny ruch czy nie, a kapitał przeznaczam na otwarcie następnej pozycji. Jeśli rynek jednak pójdzie po czasie we właściwym kierunku, lubię ponowić zlecenie na wybicie. Zlecenia dla gry dziennej wystawimy dla tego stopa PCO lub PCRO, dla gry na mniejszym interwale musimy zaczekać do końca okresu i na sygnał z zegara uruchomić zlecenie PKC. (Ćwiczenia z grami zręcznościowymi się tu przydają) Cena transakcji Close lub Open z następnego okresu. Przy zleceniach na interwale dziennym nie występuje poślizg (rynek ustala cenę transakcji). Nasz ulubieniec KGH. Wejście na wybicie z kanału pięcio sesyjnego zamknięcie po 7 dniach. Pozwoliło wziąć niezły kawałek z tortu, jakim jest ostatni trend. Jeżeli rynek ustanawiał nowe maksima liczenie n-barów startuje od początku.

Profit target (take profit)

Ten rodzaj stopa jest przeze mnie dość lubiany. Po zajęciu pozycji określamy zakres ruchu, w którym chcemy uczestniczyć. Na GPW wystawiamy zlecenie limit, po zajęciu pozycji (w Stanach możemy je złożyć przed zajęciem pozycji, jako zlecenie warunkowe, jeśli zostanie zawarta transakcja) i wychodzimy z rynku zabierając z góry określony zysk. Ten stop jest często stosowany przy scalpingu oraz systemach mechanicznych lub też grze na geometrie. Ma jedną wadę w postaci trudności prawidłowego ocenienia zasięgu. Inwestor jest narażony na dodatkowy stres. Po pierwsze czy rynek dojdzie do wyznaczonego poziomu, a po drugie, jeśli dojdzie to czy przypadkiem nie przeleci tego poziomu i po chwili nie będzie dużo dalej a nam nie pozwoli uczestniczyć w dalszym ruchu. Dobrze się sprawdza przy grze na oscylatory w konsolidacjach. W tym miejscu chciałbym Was namówić do analizy dystrybucji wyników. Dość często okazuje się, że gra na branie z góry określonego zysku daje lepsze wyniki niż gra na trailing. Składamy zlecenie typu limit. Cena transakcji nie gorsza od zakładanej. Jedyna sytuacja, kiedy poślizg może być jedynie pozytywnym zaskoczeniem. Mennica. Wzięcie take profit w okolicach 60 zł pozwoliło na uniknięcie ponad 2,5 rocznego przebywania w konsolidacji. Rynek nie dał sygnałów wyjścia. Na wybicie z tej konsolidacji znowu można było szybko zarobić.

Stop Loss (SL)

Stop, który ma nas chronić przed większą niż zakładamy stratą na otwartej pozycji. Moim zdaniem stop, który bezwzględnie powinien być stawiany razem z zawarciem transakcji. Nigdy nie zostawiaj na giełdzie odsłoniętej pozycji !!! Stop ten jest praktyczną realizacją zasady ograniczaj straty. Jego odległość zależy od indywidualnych preferencji gracza. Stosuje się tu wartości procentowe (np. - 10% od ceny zakupu) lub wartości stale ( np. dla kontraktu -20 pkt. od ceny zakupu) albo tzw. poziomy logiczne (np. na dołku poprzedzającego swingu). Ten stop jest stały i raz ustawiony nie powinien być zmieniany. Zlecenie to możemy skasować, kiedy rynek wykona ruch w „dobrym” kierunku i nasze zasady obrony pozwolą wystawić zlecenie obronne na wyższy poziom (dla pozycji długiej, niżej dla pozycji krótkiej). Składamy zlecenie stop limit (limit z limitem aktywacji) lub stop loss (PKC z limitem aktywacji) Poślizg musi być kontrolowany. Mennica. Stop Loss na 24,00 święty nie do ruszenia.

Trailing stop

Ten stop to przyjaciel wszystkich grających z trendem. Jego funkcjonalność ma w założeniach pozwolić na uczestniczenie w jak największej części trendu. Poziom Trailing stop zmienia się wraz z rynkiem jednak zawsze w jednym kierunku dla nas sprzyjającym. Trailnig stop nie może się cofać!!!. W tym rodzaju stopa mamy dwa istotne parametry. Pierwszy parametr to cena, która prowadzi poziom a drugi parametr to odległość od ceny prowadzącej. Odległość może być stała lub zmieniać się dynamicznie. Trailing stop - stała wartość Ten stop jest prowadzony cenami nowych maksimów, jakie rynek osiąga. Jego poziom jest oddalony od osiąganych szczytów o stałą wartość wyrażoną w tickach. Dla czytelności wykres powinniśmy ustawić w skali liniowej. Stop loss prowadzony stałą wartością 100 pkt od osiąganych szczytów. Trailing stop procent ceny Ten stop jest prowadzony również cenami High nowych maksimów. Poziom jest liczony, jako procent ceny. Oznacza to, że gracz akceptuje korektę rynku nie większa niż np. -10% od ostatnich szczytów. Trailing na procent ceny. 25% odległość od szczytów pozwoliła by na uczestniczenie w całym dotychczasowym ruchu na KGHM. Trailing stop procent zysku Podobny do poprzedniego jednak pilnujący zysku. W nim gracz nie chce oddać więcej niż np. 30% zysku, jaki papierowo osiągnął w momentach szczytów ceny waloru. Trailing stop oparty na zmienności W tym rodzaju stopa odległość jest mierzona, jako krotność wskaźników zmienności. Stosowany tu jest ATR z n okresów lub odchylenie standardowe. Trailng stop prowadzony ceną High wyznaczony 2,5 x ATR (14). Traling stop na swingach Ten rodzaj stopa jest przydatny dla wszystkich zwolenników teorii Dow’a i Elliotta. Poziom stopa podnosimy wraz z generowaniem przez rynek kolejnych swingów (fal). Stop stawiamy na dnie ostatniego lub przedostatniego swingu w momencie wybicia poprzedniego szczytu. Trailing na swingach KGH. Wejście na formację 1-2-3 w okolicach 27,40. Stopy prowadzone po swingach zaznaczone prostokątami. Górna krawędź prostokąta określa poziom po wybiciu, którego stopa przenosimy na dolną krawędź prostokąta. Nadal jesteśmy w rynku. Inne rodzaje trailing stopa Stopy wyznaczane średnimi Tu rolę poziomu obronnego spełnia średnia. Jednak zwracam uwagę na częsty błąd. Jeżeli średnia jest liczona z cen zamknięcia to transakcje też powinniśmy zawierać po cenach zamknięcia. Jeżeli chcemy zlecenia wystawiać na przekroczenie cen minimalnych to i średnia powinna być liczona z cen Low. Różnica między Trailingiem na EMA(15) kolor czerwony z cen Close, kolor niebieski z cen Low. Parabolic Uruchamiany w momencie zajęcia pozycji podąża za ceną wg wzoru Wildera. Dobrze wyłapuje silne trendy. W oryginalnej wersji SAR (Stop and Reversal) ciągłej obecności w rynku raczej się nie sprawdza w dzisiejszych czasach.

Kilka rad praktycznych

Jak prowadzić stopy w trendach? Spróbuję opisać stosowany przeze mnie sposób prowadzenia stopa dla gry na naszych akcjach. Po pierwsze przy planowaniu transakcji określam razem z poziomem wejścia poziom Stop Loss (SL). Jest to mój pierwszy bastion obrony nie do ruszenia !!! W grze z trendem pierwszy SL lubię postawić w tzw. logicznym punkcie. Co to jest logiczny punkt? Jest to minimum ostatniego swingu, minimum z konsolidacji czy dno formacji. Tworzy to dla mnie psychiczny komfort, że jeżeli rynek zanegował powód wejścia to łatwiej mi się pogodzić z porażką, co jest wpisane w inwestowanie. Jeżeli rynek wykonuje ruch w „dobrym” kierunku to patrzę na tworzone swingi. SL zmieniam na trailing na swingach po dołkach. Tu przydaje się znajomość podstaw teorii fal Elliotta. Pamiętać należy o korektach typu zig-zag. Jeśli poprzednia korekta była korektą płaską lub pędzącą to należy wg zasady zmienności spodziewać się korekty odmiennej w swym charakterze. Wtedy należy prowadzić stopa nie nazbyt blisko. Pamiętać należy również o tym że korekta wyższego rzędu lubi dotrzeć w okolice dna fali 4 i rynek wraca do silnego trendu. Szczyt fali 1 też jest ważnym punktem. Jeżeli rynek naruszy ten poziom to zamykam pozycję. Nie jest zachowana zasada trendowa i już mnie ten rynek nie interesuje, jako mający mały potencjał wzrostu. Jeśli rynek wyrysuje strukturę pięciofalową (z ulubioną przez Pawła Biedrzyckiego dywergencją) podciągam trailing na dno najbliższego swingu i jeśli zostanę wyrzucony szukam ewentualnego ponownego wejścia na rynek. Stosuję zasadę hodowania zysków tylko na rynkach, które czytelnie rysują struktury trendowe. Jeśli coś zaczyna być nieczytelne zamykam pozycję z ręki i czekam na następne okazje. Jeśli rynek jest w trendzie to takich okazji będzie wiele. (wszelkie wybicia z konsolidacji, fal korygujących, szczytów, itp. Jakie poziomy dla zleceń SL i trailng? Stop (Limit aktywacji) stawiam zawsze 1 tik poniżej miejsca uzasadniającego moje wejście bez względu na to, jaki ten powód jest. Podobnie przy trailingu aktywację zlecenia ustawiam 1 tik poniżej miejsca, które jest moją linią obrony, bez względu, jaka zasadę trailingu stosuję. Teraz kwestia, którą trzeba zawsze przy obronie rozstrzygnąć czyli zlecenie stop (Limit aktywacji) z PKC czy z Limitem. Osobiście, jako ortodoksyjny zwolennik gry na papierach płynnych uważam, że ten problem jest demonizowany. Granie na niepłynnych papierach jest inwestycyjnym hardcorem i jedną z konsekwencji tego jest ten dylemat. Jeżeli Cię to stresuje to polecam zajrzenie do statystyk miesięcznych publikowanych przez GPW. http://www.gpw.pl/statystyki_miesieczne W tabeli transakcje sesyjne w ostatniej rubryce jest podawany średni spread z ostatniego miesiąca. Weźmy raport z lipca 2009 dla akcji KGHM średni spread wynosił 16 pb (punktów bazowych) co oznacza że średnia różnica miedzy ofertą kupna i sprzedaży wynosiła 0, 16% a w tym samym okresie dla Biotonu spread wynosił 325 pb czyli 3, 25% ceny. Oznacza to, że można śmiało założyć, iż jeśli aktywuje się zlecenie na Biotku to transakcję w najlepszym wypadku zawrzemy po cenie o 3, 25% gorszej, a na KGHM o 0,16% od ceny aktywacji. Z mojej praktyki wynika, że bezpieczne jest stawianie limitu poniżej aktywacji o dwa średnie spready. Więc w lipcu bezpiecznie było dla KGHM ustawić poziom limit o 0,32% poniżej limitu aktywacji. Dla Biotonu było to 6,5 % miedzy poziomem aktywacji a limitem. Więc można zadać pytanie, jaki jest sens stawiania limitu mniejszego od limitu aktywacji o 5% skoro GPW wprowadziła dynamiczne widły na 5%?. Reasumując na płynnych papierach zlecenie limit aktywacji PKC daje nam pewność zrealizowania i to po cenie nieodbiegającej bardzo od limitu aktywacji. Zlecenie stop limit daje dodatkowo ryzyko błędu, że nie oszacowaliśmy zakresu prawidłowo, a gonienie potem rynku, aby jednak sprzedać jest jedną z największych traum w życiu tradera. Efekt jest taki sam jakbyśmy złożyli zamiast limit zlecenie PKC. Czyli moja rada grać na płynnych rynkach i można stawiać zlecenia limit aktywacji PKC. Nie spotka nas tam duża krzywda. Poślizgi są wpisane w transakcje, byle były w rozsądnym zakresie. Pozostaje kwestia, co to znaczy płynne rynki. Dla towarzystwa emerytalnego, które co miesiąc musi zainwestować miliony z naszych opłat zusowskich to i akcje z WIG 20 nie zawsze są rynkiem płynnym. Wypracowałem w związku z tym swoją definicję rynku płynnego. Rynek płynny dla mnie to taki, na którym moje zlecenie nie zrobi większego obrotu niż 5% najmniejszego obrotu na walorze z 60 sesji. Dzięki tej zasadzie nie przeżywam stresu związanego z nadmiernymi poślizgami i czyszczeniem karnetu swoim zleceniem. Więc kiedy na waszą wyobraźnię działają mniejsze spółki o niższej płynności i nie możecie się oprzeć zagraniu na takiej spółce zajrzyjcie do karnetu jak daleko leżą zlecenia, a jeśli nie macie wglądu na karnet zajrzyjcie na stronę GPW do statystyk. Będziecie wiedzieli, czego możecie się spodziewać. Możecie też zamykać pozycję zleceniem typu take profit albo zagrajcie mniejszym sztosem. Jak mówią wojskowi bitwy wygrywa się atakiem, ale wojny wygrywa się obroną. Więc życzę wam zbudowania solidnej obrony.

Jerzy Linka